Een belangrijke verklaring hiervoor is dat onze hersenen nu eenmaal gericht zijn op overleven, en geneigd zijn primair vanuit zintuigelijke ervaringen en gevoelens te acteren. De kunst is dus om jezelf te dwingen om de juiste delen in je hersenen te activeren en kritisch te reflecteren op waar je staat, welke keuzes je kunt maken en welke afwegingen daarbij spelen.
Rationele wezens
Ik vind het ook intrigerend hoe mensen in het algemeen denken. Mensen zeggen vaak allerlei dingen, waarvan ik me afvraag waar ze dat op baseren. Uit onderzoek blijkt dat we als mensen allerlei vooronderstellingen hebben en denkfouten maken. We zijn slechts in beperkte zin rationele wezens. Zo hechten we bijvoorbeeld vooral aandacht en waarde aan informatie die onze bestaande ideeën, overtuigingen of hypotheses bevestigen. We worden sterk beïnvloed door informatie die we als eerste ontvangen en laten ons vooral drijven door dingen we ons direct kunnen herinneren. Los van dit soort psychologische aspecten vinden we het lastig om goede redeneringen op te zetten. Of hebben we er belang bij om bewust drogredenen te gebruiken.
Complexiteit
Nu is dit allemaal niets nieuws, maar we zien wel dat de vraagstukken waar we als samenleving mee te maken steeds complexer worden. Onze samenleving digitaliseert en dat leidt tot allerlei nieuwe vragen over hoe we ons verhouden tot technologie. Ik ben zelf actief in de wereld van informatietechnologie en zie de complexiteit die dit genereert in organisaties. Kritisch denken is een essentiële vaardigheid die juist hierdoor extra belangrijk wordt. We moeten begrijpen waar en hoe we technologie inzetten en op welke manier we om willen gaan met de toenemende hoeveelheid gegevens die daarmee gepaard gaan. Als we niet uitkijken dan beheersen wij de technologie niet meer, maar zal de technologie ons leven vooral beheersen.
Filosofie
Ik ben al langere tijd geïnteresseerd in filosofie en vind het dus leuk om dieper over dingen na te denken. Tegelijkertijd ben ik praktisch en wil ik ook graag helpen om dingen beter te laten werken. Dit is precies waarom kritisch denken mij zo aanspreekt. Het is de pragmatiek van filosofie. Ik heb de afgelopen jaren een aantal mensen om mijzelf heen verzameld met soortgelijke interesses. We hebben veel met elkaar gesproken over wat er speelt in de wereld en wat kritisch denken daarin kan betekenen. Ik heb samen met twee anderen uit deze community besloten een boek over het onderwerp te schrijven. Wij denken dat we de wereld een belangrijke boodschap kunnen overbrengen.
Methoden en technieken
Dat boek is Kritisch denken over digitalisering - Het belang van logisch en ethisch redeneren. We laten zien wat de kracht is van kritisch denken en de soorten denkfouten waarbij het kan helpen. We beschrijven wat het is, hoe je het kunt toepassen en wat het betekent in de context van digitalisering. Wij denken dat kritisch denken meer is dan logisch redeneren. Ethische aspecten verdienen ook expliciete aandacht, en die kun je dus ook meenemen in je redeneren. Je komt dan op het gebied van digitale ethiek, wat gaat over de verantwoorde inzet van data en technologie. In het boek benoemen we een aantal methoden en technieken die je daarbij kunt gebruiken. We beschrijven ook allerlei werkvormen die je praktisch kunt toepassen. Bij elkaar denk ik dat we met het boek de actualiteit van het onderwerp laten zien. We nodigen mensen uit om hun denkvermogen aan het werk te zetten.
Over Danny Greefhorst
Danny Greefhorst is directeur van ArchiXL, een adviesbureau in Nederland. Hij is een ervaren consultant, met specifieke kennis en ervaring op het gebied van datamanagement, enterprise-architectuur en informatietechnologie.
Over Peter Beijer
Dr. Peter Beijer is voorzitter van het Digital Architects NetWork (DANW). Eerder was hij Chief Technologist bij Hewlett-Packard en DXC, waar hij de architectuurdiscipline leidde voor EMEA. Peter heeft een achtergrond in informatiemanagement en is gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam op betekenisgeving in innovatieprocessen van informatiebestuur.
